Mamo, kim mam być jak dorosnę?

 Czyli rola rodziców w wyborach edukacyjnych i zawodowych.

Decyzje zawodowo-edukacyjne to jedne z najważniejszych podejmowanych przez dzieci i młodzież. Mają one ogromny wpływ na rozwój zawodowy młodego człowieka oraz jego przyszłą karierę, a co za tym idzie na całe jego życie i osiąganie w nim poczucia szczęścia, satysfakcji i realizacji. Wspomniany rozwój zawodowy nie rozpoczyna się dopiero z chwilą podjęcia pracy, ale obejmuje całe życie człowieka od dzieciństwa aż do starości. Według D.E. Supera jest to stopniowy wzrost i zmiana zdolności jednostki do określonych rodzajów zachowania zawodowego. Z tego względu trudno przecenić rolę rodziców we wspieraniu tego obszaru rozwojowego swojego dziecka i ich wpływ na kształtowanie przyszłej kariery zawodowej

Właściwa rola rodziców w procesie wyboru przyszłości edukacyjno-zawodowej zaczyna się już od najwcześniejszych lat poprzez uczenie swoich dzieci kluczowych umiejętności, które zarazem warunkują efektywne funkcjonowanie w życiu. Mówimy tu o takich umiejętnościach jak nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich, zdolność komunikowania się z otoczeniem, praca w zespole, podejmowanie decyzji, umiejętność stawiania sobie celów i ich realizowania, rozwiązywanie problemów, świadomość swoich możliwości i ograniczeń, umiejętności organizacyjne, innowacyjność, otwartość i odporność na stres.

Poza uczeniem i rozwijaniem umiejętności dziecka, rodzice powinni również dawać dziecku wszelkie niezbędne wsparcie i potencjał do odkrywania własnych zdolności i realizowania zainteresowań. Tylko dzięki ich otwartości na różnorodność możliwości uda się pobudzić podobną otwartość u dzieci, które będą aktywnie poszukiwać swoich talentów, podejmować próby i testować to, co naprawdę je interesuje i sprawia satysfakcję.

Kluczowe znaczenie ma tutaj postawa rodzicielska. Psycholog Anna Roe dokonała analizy czynników rodzinnych wpływających na rozwój i preferencje zawodowe dzieci. Według jej teorii potrzeby zawodowe stanowią odzwierciedlenie chęci realizacji potrzeb niezaspokojonych przez rodziców w okresie dzieciństwa – Anna Roe uważa, że okres ten jest źródłem nieświadomej motywacji, wpływającej na taki wybór zawodu, który umożliwiłby wyrażenie i zaspokojenie owych potrzeb. Badaczka opisała trzy rodzaje relacji rodzic-dziecko w odniesieniu do ich wymiaru emocjonalnego. Należą do nich:

1. Emocjonalna koncentracja na dziecku, która może przybrać formę nadopiekuńczości, kiedy rodzice robią dla dziecka zbyt wiele i w ten sposób nakłaniają je do uległości i zależności; albo wygórowanych wymagań, kiedy rodzice podkreślają na każdym kroku wagę osiągnięć dziecka i postrzegają je jako idealne.
2. Unikanie dziecka, które również może przybierać jedną z dwóch form – lekceważenie dziecka, kiedy rodzice starają się zaspokoić potrzeby dziecka jedynie w bardzo ograniczony sposób; albo odrzucenie dziecka, kiedy rodzice nie podejmują żadnych wysiłków zaspokojenia potrzeb potomstwa.
3. Akceptacja dziecka, która może mieć zarówno charakter przypadkowy, doraźny, jak i obejmować lub świadome postępowanie kochających rodziców. W obu przypadkach rodzice wspierają niezależność dziecka

Jak te postawy wpływają na wybory zawodowe dzieci?

Kiedy rodzice prezentują postawę zaniedbująca, późniejsze wybory zawodowe ich dzieci często mają charakter przypadkowych, podlegających częstym zmianom, brakuje skrystalizowanych zainteresowań zawodowych i celowości w podejmowaniu działań rozwojowych.

Rodzice nadopiekuńczy, których postawa wiąże się z ograniczaniem praw dzieci i ich samodzielności z powodu nadmiernej miłości często wywierają silną presję emocjonalną wobec dziecka, które dokonuje wyboru zawodowego w oparciu o ich zdanie lub zdanie innych znaczących osób. Wynika to przede wszystkim z braku umiejętności rozpoznawania własnych zdolności i zainteresowań. Taki osoby łatwo się poddają w sytuacji porażki, więc istnieje ryzyko utraty pracy i częstych zmiana zawodu

Rodzice o postawie unikania wychowują dzieci, które mocno wahają się przy wyborze ścieżki edukacyjno-zawodowej, ich decyzje nie są jednoznaczne, nie osiągają satysfakcji z pracy, często zdarza się, stają się ofiarami w swoim środowisku pracy, pozostają na marginesie; choć są dobrymi pracownikami, rzadko osiągają sukces zawodowy.

Rodzice autorytarni, którzy stawiają dzieciom nieadekwatnie wysokie wymagania, będą tę postawę przenosić również na presję wyboru zawodu. Dzieci, które jej ulegną, wybiorą zawód zgodny z wolą rodziców, istnieje jednak równie prawdopodobna możliwość, że dokonają tego wyboru z przekory, na złość. W obu przypadkach będzie to wybór nieprzemyślany, a często zupełnie niezwiązany z osobistymi predyspozycjami.

Rodzice, którzy nie udzielają wsparcia, prezentując postawę nadmiernie demokratyczną, generują u swoich dzieci niespójność celów i decyzji, częste zmiany zawodu lub środowiska pracy, nieumiejętność racjonalnej oceny poziomu wykonywanych zadań zawodowych, lęk przed zajmowaniem odpowiedzialnych stanowisk pracy

Wreszcie postawa kochająca rodzi racjonalne wybory, rozumienie własnych potrzeb i możliwości które owocuje odważnie podejmowanymi decyzjami zawodowymi i edukacyjnymi; podejmowaniem satysfakcjonującej pracy, dobrymi kontaktami społecznymi w miejscu pracy, racjonalną oceną swoich dokonań i możliwością osiągania sukcesów.

Poza postawą rodzicielską, do innych ważnych czynników mających wpływ na wybór zawodu a związanych z rodzicami należą:

• Pozycja społeczna rodziców
• Poziom wykształcenia rodziców i starszego rodzeństwa
• Poziom wiedzy rodziców o proponowanych dziecku zawodach i drogach zdobycia tych zawodów.
• Zawodowe tradycje rodzinne
• Kultura osobista rodziców
• Sytuacja materialna rodziców
• Miejsce zamieszkania
• Stosunek rodziców do nauki i różnych rodzajów działalności zawodowej
• Aspiracje rodziców
• Znajomość stanu zdrowia i rozwoju fizycznego dziecka

Rodzice często wpływają na wybory zawodowe swoich dzieci także poprzez swoje stereotypowe poglądy na temat pracy. Wierzą na przykład, że dobra praca to wyłącznie taka, która jest bezpieczna, daje stabilność, jest blisko domu i nie jest bardzo wymagająca. Inni mogą wyznawać pogląd, że skoro im praca, którą wykonują przynosi satysfakcję, tak samo powinno być w przypadku dzieci. Zdarzają się też tacy, którzy uważają, że pewnych zawodów „nie przystoi wykonywać”. Tego typu uprzedzeń może być bardzo wiele i są one poniekąd naturalne i zrozumiałe, niedobrze jednak, gdy determinują decyzje edukacyjne i zawodowe dzieci. Z oczywistych względów zdanie rodziców będzie miało dla dziecka ogromne znaczenie, dlatego ich zadaniem jest zadbać, by decyzja ta została podjęta w oparciu o predyspozycje i preferencje dziecka, a nie o ich osobiste poglądy i potrzeby.

Trudno nie zauważyć, jak ogromny udział w podejmowaniu decyzji zawodowych mają rodziny, a tym samym wielopokoleniowy przekaz dotyczący widzenia różnych ról zawodowych. W rodzinie bowiem dziecko uczy się stylu i modelu życia, rozwija swoje zainteresowania, czerpie pierwszą wiedzę na temat zawodów, uczy się pełnienia ról społecznych, tworzy hierarchę wartości związanych z pracą i życiem osobistym. To z rodziną człowiek powiązany jest w najtrwalszy i najsilniejszy sposób. Związki rodzinne są związkami trwałymi i ważnymi dla dziecka, niezależnie od tego jakie znaczenie mu ono nadaje. Z tego też powodu rodzice mają tak duży wpływ na losy edukacyjne i zawodowe swoich pociech.