Co wpływa na rozwój psychiczny i emocjonalny dziecka?

Człowiek rozwija się i zmienia przez całe życie, jednak to w okresie niemowlęctwa oraz dzieciństwa kształtuje się psychika i zachodzą największe, najbardziej zauważalne zmiany. Wiele ze wzorców zachowań przejawianych w wieku dorastania i dorosłości zależy właśnie od tego, jak zostaną uformowane w dzieciństwie. Czy znasz etapy rozwoju dziecka i wiesz, jakie zmiany zachodzą w psychice? Wprawdzie trudno byłoby przedstawić rozwój dziecka tydzień po tygodniu, jednak możemy przybliżyć pewne podstawy, które pomogą w tym, by kreatywnie wspierać rozwój najmłodszych.

Fazy rozwoju dziecka

Każdy rozwija się w swoim, nieco odmiennym tempie i nie istnieją sztywne ramy określające, w jakim czasie powinny zachodzić zmiany. Wyróżniamy pewne okna czasowe pomagające określić, czy zmiany zachodzą w prawidłowym tempie, jednak mają one spory margines. Jeżeli coś Cię niepokoi, warto w takiej sytuacji skonsultować się z psychologiem dziecięcym. W SUPER-ego świadczymy takie usługi.

Istnieje kilka podziałów uwzględniających etapy rozwoju dziecka, najbardziej ogólny wyróżnia:

niemowlęctwo – okres od urodzenia do 12 miesięcy,
wiek poniemowlęcy – okres obejmujący 2 i 3 rok życia,
wiek przedszkolny – okres od 3 do 7 lat,
młodszy wiek szkolny – okres od 7 do 11-12 lat,
wiek dorastania – od 12-13 do 17-18 lat,

Spotykany jest też dokładniejszy podział zawierający główne fazy rozwoju dziecka i podokresy:

okres prenatalny, czyli czas od poczęcia do narodzin;
okres wczesnego dzieciństwa to podokres wieku niemowlęcego i poniemowlęcego, który trwa od narodzin do 3 r.ż.;
okres średniego dzieciństwa to wiek od 4 do 6 r.ż.;
okres późnego dzieciństwa to wiek szkolny trwający od 6/7 do 10-12 r.ż.;
okres adolescencji trwa od około 10/12 do około 20/23 r.ż.;

Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat

Każdy człowiek jest indywidualną jednostką, jest sobą, ale jednocześnie jest kształtowany przez wiele czynników zewnętrznych i to już od samego urodzenia. Od dnia narodzin największy wpływ mają rodzice i sposób wychowywania, następnie udział mają czynniki społeczne, socjalizacja, wpływ przedszkola, szkoły czy towarzystwa. Aż do 10. roku życia na rozwój dziecka wpływają też oczywiście interakcje, kształcenie własnych zainteresowań, kontakt z mediami i kulturą oraz, częściowo, genetyka. Niezbędnym warunkiem prawidłowego kształtowania się psychiki dziecka i rozwoju emocjonalnego jest proces komunikowania się i wchodzenie w interakcje z innymi ludźmi.

Czym jest rozwój dziecka?

Rozwój to proces przystosowywania się do środowiska; zmiany, zachodzące zarówno w fizjologii, jak i psychologii, umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie. Każdy człowiek z czasem nabiera doświadczeń, które mogą mu pomóc lub przeszkodzić na późniejszych etapach życia. W życiu dziecka występują charakterystyczne fazy rozwoju zależne od wieku, zachodzące i zmieniające się w różnym tempie, w początkowym okresie życia szybciej niż w późniejszym. Przez pierwsze kilka tygodni życia noworodek przez większą część czasu śpi i zdaje się nie reagować na bodźce z zewnątrz, spowodowane jest to niedojrzałością kory mózgowej. Jednak już na tym etapie zaczynają się pierwsze interakcje wpływające na jego rozwój psychiczny. Mimo iż dziecko nie reaguje i wydaje się nieobecne, umysł rejestruje to, co się dookoła dzieje. Od samego urodzenia należy do dziecka mówić, śpiewać, nucić i przytulać, gdyż od razu po narodzinach przebiega ciągły proces tworzenia się połączeń nerwowych w mózgu.

Roczne dziecko a rozwój psychiczny

Gdy dziecko ma rok, zachodzi w nim bardzo wiele zmian. Najbardziej rozwija się motoryka, język, zdolność do eksploracji otoczenia, emocje oraz umiejętności społeczne. W tym okresie dzieci zaczynają powoli chodzić, mówić pojedyncze słowa lub sylaby, odkrywać świat przez zmysły, wykazywać emocje i budować pierwsze relacje społeczne.

Jak rozwija się psychika dziecka?

We wczesnym dzieciństwie w mózgu wytwarza się najwięcej połączeń nerwowych, a w pierwszych pięciu latach przebiega aż 85% rozwoju, z czego najwięcej połączeń tworzy się w pierwszych trzech latach. Aby mózg prawidłowo się kształtował, a rozwój psychiczny i emocjonalny dziecka przebiegał w sposób niezachwiany, należy już od samego początku tworzyć podopiecznemu okazje do kontaktu ze zróżnicowanymi bodźcami. By rozwój dziecka przebiegał prawidłowo, malec musi mieć zapewnioną możliwość nawiązania bliskiej więzi z głównymi opiekunami, którymi najczęściej są rodzice.

Przeczytaj też artykuł o tym, jak stać się lepszym rodzicem.

W kolejnej części artykułu przedstawimy poszczególne etapy rozwoju dziecka, sposoby na to, jak kreatywnie wspierać rozwój dziecka w wieku do lat trzech i powyżej trzech lat.

Fazy rozwoju dziecka – psychologia

Gdy dziecko idzie do szkoły, opuszcza bezpieczne środowisko i spędza coraz więcej czasu poza domem. Przedszkole powinno przystosować malca do nowej sytuacji, nie zmienia to jednak faktu, że rozpoczyna się zupełnie nowy etap w jego życiu. Etap, który ma spory wpływ na rozwój psychiczny i emocjonalny dziecka, a także zaważy na jego dorosłym życiu. Czytaj dalej i dowiedz się, na czym polega rozwój psychiczny. Poznaj też wpływ szkoły na rozwój osobowości dziecka, dowiedz się, jak przebiega kształtowanie się umysłu w wieku szkolnym.

Rozwój psychiczny dziecka w wieku szkolnym i nastolatka

Wiek wczesnoszkolny i środkowy wiek szkolny to okres między 7 a 12 rokiem życia, przypadający na okres uczęszczania do szkoły podstawowej. W tym okresie następuje szybki rozwój procesów poznawczych i usamodzielnienie poszczególnych czynności umysłowych; na znaczeniu nabierają takie podprocesy jak analiza, synteza, abstrahowanie i uogólnienia. Zmienia się sposób myślenia, przybierając postać wewnętrznej czynności poznawczej, realizowanej z zasadami logiki. Rozwój dziecka w wieku szkolnym nie dokonuje się z dnia na dzień, a raczej etapami, stopniowo.

Najważniejszym kierunkiem zmian jest zwiększenie samodzielności i kompetencji społecznych. Dziecko jest coraz bardziej niezależne we wszystkich sferach, w życiu szkolnym, domowym i osobistym. Psychika dzieci i nastolatków jest już na tyle rozwinięta, że umożliwia kontrolę i rozumienie swoich emocji i uczuć.

Rozwój psychiczny dziecka – kamienie milowe

Psychika dzieci i nastolatków wciąż się kształtuje i zachodzą w niej zmiany. Te najistotniejsze określamy kamieniami milowymi. W tym okresie najważniejszym obszarem zmian jest budowanie poczucia kompetencji, czyli opanowania norm i zasad życia społecznego, a także sprawności i umiejętności wykonywania zadań. Osoby z poczuciem kompetencji charakteryzują się umiejętnością współpracy z innymi, nie uciekają od zadań, są otwarte, lubią tworzyć i eksperymentować; potrafią przyjąć krytykę i wyciągnąć z niej naukę.

Rozwój psychologiczny dziecka – etapy

Dziecko w wieku środkowo szkolnym jest już po trzech etapach rozwoju psychospołecznego:

Etap podstawowej ufności vs braku ufności (1. rok życia), którego nabytą cechą jest zaufanie do opiekuna i wiara we własne zdolności sprawcze.
Etap autonomii vs wstydu i zwolnienia (2-3 rok życia), podczas którego nabywa umiejętność okazywania własnej woli.
Etap wychodzenia z inicjatywą vs poczucia winy (3-6 lat), w trakcie którego dziecko nabywa umiejętności asertywności i zdecydowania.

Na temat wcześniejszych etapów rozwoju szerzej pisaliśmy w osobnych artykułach:

W wieku 6-12 lat, czyli na okres wczesno- i średnioszkolny przypada etap pracowitości vs poczucia niższości, podczas którego dziecko nabywa poczucia kompetencji.

Rozwój dziecka w wieku szkolnym odbywa się na wielu płaszczyznach

Kształtuje się pamięć, zwłaszcza logiczna, wzrasta jakość i szybkość zapamiętywanego materiału. Dziecko jest zdolne do refleksji nad własnymi doświadczeniami i rozwija umiejętność racjonalnego, logicznego myślenia; staje się zdolne do tworzenia hipotez i ich weryfikacji. Rozwój emocjonalny jest zrównoważony, a dziecko sprawnie kontroluje własne doznania emocjonalne.

Wiek szkolny to czas kilku autorytetów, głównie rodziców i szkolnego wychowawcy, ale też starszych kolegów. Rozwój psychiczny nastolatka w zakresie społecznym jest wypadkową wielu czynników, między innymi stosunków, atmosfery i przekonań wyniesionych z domu rodzinnego i nabytych w szkole od nauczycieli oraz rówieśników. Istotną rolę odgrywa szkoła, w której dziecko spędza większość swojego czasu – wpływ szkoły na rozwój osobowości dziecka jest nie do przecenienia, a życie szkolne staje się bodźcem do rozwoju i podejmowania większych wysiłków umysłowych.

Psychika dziecka – przełomowy moment

Przełomowym momentem rozwoju nastolatka jest wejście w wiek dojrzewania, w którym zachodzą nasilone zmiany w organizmie. Przemiany związane z okresem dojrzewania wpływają na płaszczyznę fizyczną, intelektualną i społeczno-emocjonalną. To okres sprzyjający obniżeniu samooceny i nastawieniu depresyjnemu – jest więc szczególnie ważne, by wspierać dziecko na każdym etapie rozwoju, również, gdy nastolatek staje się młodym dorosłym.

Etapy rozwoju dziecka a psychologia – podsumowanie

Rozwój psychiczny dziecka to skomplikowany proces, który kształtuje się w różnych fazach życia. Wpływają na niego liczne czynniki, począwszy od otoczenia rodzinnego, przez edukację w szkole, aż po interakcje z rówieśnikami i media. Wczesne lata życia dziecka odgrywają kluczową rolę w budowaniu podstawowych zdolności i umiejętności społecznych, które mają fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju.

Każdy etap rozwoju, od niemowlęctwa po wiek nastoletni, charakteryzuje się unikalnymi wyzwaniami i przeżyciami, które są istotne dla kształtowania osobowości i sposobu myślenia dziecka. Proces ten opiera się na wzajemnym oddziaływaniu genetyki, środowiska oraz interakcji społecznych. Kluczowe kamienie milowe, takie jak nabywanie zaufania, kształtowanie autonomii czy budowanie poczucia kompetencji, mają istotny wpływ na rozwój psychiczny.

Kiedy kształtuje się psychika dziecka? Głównie we wczesnym dzieciństwie, choć istotne wpływy mogą występować już w okresie prenatalnym. Pierwsze lata życia dziecka, w tym okres niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa, są kluczowe dla psychiki dziecka. To wtedy następuje formowanie się podstawowych wzorców zachowań, emocji, relacji społecznych oraz zdolności poznawczych. Rozwój psychiczny dziecka w wieku przedszkolnym to czas od 3 do 7 lat. Dzieci uczą się wtedy coraz bardziej skomplikowanych form komunikacji i nabywają umiejętności wyrażania swoich emocji i myśli. Wiek szkolny i okres adolescencji są momentami przełomowymi, które przynoszą ze sobą liczne zmiany zarówno fizyczne, jak i społeczno-emocjonalne. W tym czasie ważne jest, aby otoczyć dziecko wsparciem i zrozumieniem, ponieważ te lata mogą być czasem zwiększonej wrażliwości i niskiej samooceny.

Zrozumienie etapów rozwoju dziecka oraz świadomość wpływu różnorodnych czynników na jego psychikę są kluczowe dla stworzenia odpowiedniego środowiska, które wspiera zdrowy rozwój psychiczny i emocjonalny. Dzięki odpowiedniej opiece, wsparciu i zrozumieniu, dzieci mogą rozwijać się w pełni swojego potencjału, stając się pewnymi siebie, kompetentnymi i empatycznymi ludźmi.